Uchwała nr 04/2022
Komitetu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk z 26 maja 2022 roku dotycząca sytuacji na pograniczu polsko-białoruskim
W 2022 roku trwa wojna w Ukrainie wywołana brutalną agresją na to państwo przez Federację Rosyjską. Wynikiem wojny jest m.in. przybycie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ponad trzech milionów uchodźców. Gościnność, z jaką spotykają się oni w naszym państwie, budzi szacunek. Niestety, z opisaną wyżej sytuacją kontrastują wydarzenia na pograniczu z innym sąsiadującym państwem.
Od sierpnia 2021 roku na granicy polsko-białoruskiej trwa nieprzerwanie kryzys humanitarny, związany z postępowaniem polskich władz wobec przybywających z Białorusi osób poszukujących ochrony międzynarodowej na terytorium Polski i innych państw Unii Europejskiej.
Komitet Nauk Prawnych PAN podkreśla, że reakcje polskich władz powinny być zgodne z polskimi i międzynarodowymi normami prawnymi. Tymczasem zarówno działania o charakterze legislacyjnym i administracyjnym, jak i faktyczne działania służb porządku publicznego oraz wojska na pograniczu polsko-białoruskim, łamią uregulowania krajowe, międzynarodowe i europejskie, a w szczególności Konwencję Genewską dotyczącą statusu uchodźcy z 1951 roku oraz Europejską konwencję praw człowieka i podstawowych wolności (EKPCz). Działania te są nielegalne i wysoce niemoralne. Odzierają ludzi z przyrodzonej im godności. Powinny zostać natychmiast zaniechane. Komitet Nauk Prawnych PAN apeluje do władz Rzeczypospolitej Polskiej o natychmiastowe zaprzestanie tych praktyk i o niezwłoczne przywrócenie na pograniczu polsko-białoruskim stanu zgodnego z prawem, w tym przede wszystkim o:
- doprowadzenie do przyjmowania przez Straż Graniczną wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej od wszystkich osób deklarujących wolę ich złożenia. Prawo do aplikowania o status uchodźcy jest prawem człowieka, którego nie można arbitralnie ograniczać;
- zaprzestanie zakazanych przez prawo międzynarodowe zbiorowych wydaleń osób z terytorium Polski do Białorusi. Białoruś nie może być uznana za bezpieczne państwo trzecie. Raporty wielu organizacji wielokrotnie stwierdzały, że wobec migrantów i migrantek przymusowych uciekających do Polski władze białoruskie stosują tortury (obejmujące różne formy przemocy fizycznej, psychicznej oraz seksualnej);
- zaprzestanie nękania przez funkcjonariuszy publicznych osób ratujących życie migrantów i migrantek przymusowych w nadgranicznych lasach. Działalność organizacji humanitarnych lub osób niosących pomoc w terenie przygranicznym nie powinna być w żadnym razie ograniczana;
- natychmiastowe zniesienie czasowego zakazu przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Białorusią wprowadzonego rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (Dz. U. z 2022 r., poz. 488). Przepisy te, wprowadzają nieproporcjonalne i arbitralne ograniczenia praw obywatelskich, a zwłaszcza prawa do przemieszczania się po terytorium RP, wolności mediów, dostępu do informacji publicznej.
- zapewnienie wszystkim osobom potrzebującym, które przekroczyły polską granicę, realizacji prawa do ratowania ich życia oraz zdrowia, jeśli są one zagrożone. Żadna z osób przebywających w Polsce nie powinna także obawiać się wezwać służb medycznych, jeśli zachodzi taka potrzeba. Obecnie bowiem wezwanie pomocy medycznej jest sygnałem do represji administracyjnych wobec chorego i tych, którzy go ratują.
Komitet Nauk Prawnych PAN wzywa do zaprzestania stosowania przez polskie władze wskazanych, bezprawnych praktyk, wielokrotnie potwierdzonych i uznanych za nielegalne przez organizacje międzynarodowe, Komisarza Praw Człowieka Rady Europy, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz liczne organizacje społeczne.
